1 APREL 2017: 80 AÑA DERECHI PA NOS MES ELEKSHON

Inkapasidat, falta di madures di algun polítiko ta pone
ku awe nos pais a pèrdè un drechi atkerí 80 aña pasá
Despues di un lucha largu i tenás, riba 1 aprel 1937, 80 aña pasá, nos pais pa promé biaha a haña e derechi pa nos mes organisá nos elekshon di Staten. Na 1937 por a skohe solamente 10 (6 pa Kòrsou, 2 pa Aruba, 1 pa Boneiru i 1 pa Islanan Ariba) di e total di 15 miembronan di Staten. No ta tur hende por a vota; esei lo a keda reglá den e Kiesreglement di 1948. E logro di 1937 ta signifikante sinembargo pasombra mientras Ulanda a duna Sürnam e derechi aki for di 1864, nos no a hañ’é pasombra tabata konsiderá nos ‘no madurá’ pa e responsabilidad aki. Pa 80 aña nos tin pues e derechi pa nos mes organisá nos elekshon. Awe sinembargo nos a pèrd’é pasombra polítikonan na mando a demostrá di no tin madures pa atendé ku demokrasia i nos institutonan demokrátiko.
E prinsipal aktornan ku a hiba e lucha ya menshoná tabata Généreux Jacob Richard de Lima (for di 1869), Abraham Mendez Chumaceiro (for di 1895) i Moises Frumencio da Costa Gomez (for di 1935). Den nan kaminda nan a topa banda di resistensia di Ulanda, tambe e élite (protestant) blanku aki na Kòrsou, entre otro Johannes Hamelberg, ku a bisa ku si nos haña derecho di voto nos pais lo bira unu di ‘kanibalismo i paganismo’. Despues di preshon i insistensia a publiká e Curaçaosch Kiesreglement 1937 riba 30 di mart 1937 ku a drenta na vigor riba 1 aprel 1937. Un triúmfo pa demokrasia i outonomia. E promé elekshon pa Staten a tuma lugá riba 22 di desèmber 1937.
Ta interesante pa repasá algun aspekto di e Kiesreglement 1937. Pa bo vota bo mester tabata hende hòmber, residensiá na Kòrsou, di nashonalidat Ulandes, mayó di 25 aña, ku un salario anual mínimo di Naf 1,200.-, sin debe di belasting habrí i minimal 7 aña di enseñansa (uitgebreid lager openbaar of gesubsidieerd bijzonder onderwijs). Asta den kaso ku e persona tabatin e añanan di enseñansa rekerí pero tabata eksistí duda serka e Verkiezingsbureau, mester a pasa un test di ‘verstandelijke ontwikkeling’ serka un komishon instituí pa Gobernadó i enkabesá pa e Inspektor di Enseñansa. Manera a bisa, hende muhé no por a vota, pero e por tabata kandidato i aparesé riba lista (i bira miembro di Staten). Pa kandidatonan pa lista mester a kumpli tambe ku e rekesitonan ku tabata konta pa e votadó. E Kiesreglement no tabata konosé sistema di partido (ounke ku nan tabata eksistí) pero di kandidato. Riba e ‘stembiljet’ e kandidatonan tabata registrá alfabétikamente. E manera di vota mes tabata sumamente kompliká pasombra kada votadó na Kòrsou por a vota pa un máksimo di 6 kandidato. Esun faborito ta haña e number 1 tras di su nòmber; e di dos faborito number 2 i asina te un máksimo di 6. Na Aruba por a vota pa un máksimo pa 2 kandidato. Na Boneiru i Islanan Ariba, por a vota pa un (1) kandidato so. Den kaso di Boneiru i Islanan Ariba, si un kandidato no a haña e mayoria di voto, e Kiesreglement ta preskribí un votashon di nobo denter di no mas ku tres siman despues di e promé votashon.
E medidanan di entrada, pago di belasting i enseñansa a pone ku solamente 40% di e 2,035 hendenan eligibel na Kòrsou pa vota tabata hendenan nasé na Kòrsou. Sobrá tabata hendenan ku nashonalidat Ulandes ku no a nase aki. E korantAmigoe di Curaçao a bisa algun dia despues di publikashon di e Kiesreglement di ta bou di impreshon ku a hasi e Kiesreglement asina kompliká ku e meta pa e elekshonnan bira un frakaso. E mesun korant den su edishon di 15 di òktober 1937 ta bai mas leu pa bisa ku e Kiesreglement a keda trahá “kontra di Yu di Kòrsou i na fabor di otronan”. Gran mayoria di hendenan nasé na Kòrsou tabata katóliko i esnan nasé otro kaminda, no-katóliko, prinsipalmente protestant. E Kiesreglement a trese hopi divishon di religion (i klase) na Kòrsou i e bataya na hopi okashon tabata keda hibá den korant. Un bataya entre di e defensor di katolisismo, Amigoe di Curaçao i Beurs -en Nieuwsberichten ku tabata sostené e banda protestant. 
E elekshon di 22 desèmber 1937 a tuma lugá den tur trankilidat. Asina e Staten a sinta na 1938, mr. dr. Moises Frumensio da Costa Gomez a kuminsá traha pa trese kambio den e Kiesreglement. Pues e Kiesreglement 1937 a sirbi komo lei pa solamente un (1) elekshon. Un Kiesreglement fasinante, imperfekto ku a koroná un gran lucha hibá pa a tatanan di nos demokrasia. Awe nan mester mira kon nan yunan a traishoná e lucha aki, entregando bèk e derecho di organisá nos elekshon e luna aki. Rason pues pa e deklamadó ku a bisa: “demokrasia ta un flor bunita, pero si no dun’é awa i kuido, e ta seka i muri”. 

Author: alexdavidrosaria

Alex Rosaria is from Curaçao. He has a MBA from University of Iowa. He was Member of Parliament, Minister of Economic Affairs, State Secretary of Finance and United Nations Development Programme Officer in Africa and Central America. He is an independent consultant active in Asia and the Pacific.

Leave a Reply

Fill in your details below or click an icon to log in:

WordPress.com Logo

You are commenting using your WordPress.com account. Log Out /  Change )

Facebook photo

You are commenting using your Facebook account. Log Out /  Change )

Connecting to %s

%d bloggers like this: