Intriga polítiko, divishon religioso: 70 aña 1é Konferensia Mesa Rondó

Mayan nos ta konmemorá 70 aña di e Promé Konferensia di Mesa Rondó (RTC) na Ulanda ku tabatin komo tema: “deliberashon entre teritorionan Ulandes pa yega na un Reino nobo”. Den e artíkulo aki mi no ta trata e kontenido tékniko, sino e konteksto kolorido di e konferensia na kua historia nunka a dediká sufisiente atenshon.

Introdukshon
Porta pa outonomia a habri na 1942 ora Reina Wilhelmina a anunsiá ku despues di guera lo start un era nobo den kua e kolonianan lo haña mas di bisa. For di e momentu ei a instalá vários komishon pa delineá e direkshon nobo. Tabatin diferente kontakto entre di Willemstad i Paramaribo, pero Indonesia, preparando pa independensia, no tabatin e nesisidat pa partisipá. Sin duda e protagonista den e proseso pa outonomia tabata e polítiko di Curaçaosche Rooms Katholieke Partij (CRKP), Moises Frumencio da Costa Gomez (Dòktor), sostené pa e briante hurista yu di tera, Willem Charles de La Try Ellis. Riba 26 mart 1947 Staten ta nombra Dòktor komo representante Antiano na Ministerie van Overzeesche Gebiedsdelen pa asina aselerá nos outonomia.

Bataya religioso pa forma parti di delegashon di Antia
Na ougùstùs 1947 a anunsiá ku e RTC lo tuma lugá na sèptèmber 1947. Mes ora pelea a start tokante afiliashon religioso di e delegashon Antiano. Un sentimentu fuerte tabata ku apesar ku e gran mayoria di pueblo tabata katóliko no mester nombra hopi katóliko pasombra nan ta ‘ménos desaroyá i sivilisá’. Beurs, un korant no-katóliko i pro Partido Demokrat (DP) a defendé e ponensia aki. E korant katóliko i pro CRKP, Amigoe, no tabata di akuerdo, pero mester a rekonosé derota: Katólikonan a haña solamente un (1) representante, mientras ku e otro shete (7) miembronan tabata di sea partidonan no-katóliko òf di e gruponan Ulandes i Hudiu.

Partido Demokrat (DP) ta pone kuchú riba mesa
Manera e fecha di e RTC a bira konosí, DP a start ku ponementu di pia pa su rival Dòktor loke a trese duda den partipashon di DP. Efraim Jonkheer, lider no-katóliko di DP i ganadó di elekshon pa Staten na 1945, a mira kon Dòktor -intelektualmente superior i ku konosementu vasto di ‘politiek Den Haag’- tabata haña tur mérito pa e kambionan na kaminda. Pakolmo e relashon entre Dòktor i su partido a deteriorá di tal manera ku e tabata sinti su mes mas na kas ku Komité di Pueblo (KdP). Jonckheer mester tabata sa ku si Dòktor lanta su mes partido, e lo a bira un menasa grandi. DP a hunga su papel di ‘rebelde’ i a trese algun punto sino fono i a eksihí ku si “Ulanda no rekonosé nos outonomia, ta bandoná e RTC.” Despues ku Staten a bai di akuerdo ku e kondishonnan di DP, e partido a deklará: “Otro triumfo di DP”. KdP a dal bèk den su foyeto ku DP ta bai e RTC “pasombra ta KdP a pone pia abou”.

Deseo di Ulanda pa e skohe kandidatonan di Antia Ulandes
Despues di vários intento, Staten riba 2 desèmber 1947 a bai akuerdo ku e siguiente delegashon. Kòrsou: Moises Frumencio da Costa Gomez (CRKP), Efraim Jonkheer i Stephanus Werenfridus van der Meer (DP) i Alex Curiel (sin partido). Aruba: Jan Hendrik Albert Eman i Juan Enrique Yrausquin (di Arubaanse Volkspartij, AVP). Boneiru: Lodewijk Daniël Gerharts (sin partido). Islanan Ariba: William Rufus Plantz (sin partido). Gobièrnu Ulandes for di un komienso a solisitá Staten pa proponé 16 kandidato for di kua Ulanda lo a skohe e 8 integrantenan Antiano, pero e petishon a keda rechasá. Dor di tur rèkmentu di kakiña polítiko e RTC a skùif pa yanüari 1948.

Un mayoria di delegashon Antiano ta yega RTC lat
5 miembro di e delegashon Antiano a disidí di tuma un ruta largu i kostoso pa yega Ulanda. Ku avion nan bula bai New York riba 14 yanüari, keda 4 dia pa despues via barku bai Southhampton, Inglatera i via tera yega London. Na London no por a haña buelo pa Ulanda. Dòktor i Curiel ku ya tabata na Ulanda, a logra posponé e RTC ku algun dia. Finalmente a charter un avion pa Schiphol riba 23 di yanüari. E delegashon a risibí hopi krítika pa e aventura aki. Na apertura di e RTC riba 27 yanüari tur miembro tabata presente, inkluso Indonesia komo opservadó.

Fiesta te mardugá i luho
Apesar ku tabatin algun limosin na disposition di e delegashon Antiano, miembro Alex Curiel, segun algun korant, a okupá hinter un ‘suite’ den hotel i a bai Ulanda ku 2 Buick nobo for di Kòrsou pa su uso personal. Un mayoria na Kòrsou a desaprobá e akshonnan di Curiel. Tambe a sali den notisia ku algun miembro tabata bishitá famia na lugá di traha i ku un miembro a bai keda serka amigunan den un otro suidat apesar di tabatin hotel reservá. Pa koroná obra, a raportá fiestamentu di e delegashon, inkluso unu ku a kaba tempran mainta, “Curaçao fuifde tot half vijf”.

Walkout’
Despues di vários seshon tras di porta será, riba 16 di febrüari a tene e promé reunion públiko di e RTC. Van der Meer papiando tambe na nòmber di Eman, Yrausquin i Jonckheer tabata di opinion ku no a sigi e mandato di Staten loke a pone ku nan a bandoná sala. Da Costa Gomez i Gerharts públikamente a kritiká e desishon di e 4 miembronan. Riba 27 di febrüari Jonckheer, van der Meer i Yrausquin ta bandoná e RTC i Ulanda.

DP ta denunsiá Reino i lanta deseonan di Venezuela pa aneksá ABC
Despues di a bandoná e RTC, DP a organisá protesta kontra Ulanda i a manda telegram pa pidi Nashonnan Uní i Organisashon Panamérikano (ku despues a bira Organisashon di Estadonan Amérikano) kondená Ulanda. Esakinan no a hisa e petishon for di tera. Mayoria di pueblo a desaprobá e akshon di DP. Pa e delegashon Antiano ku ainda tabata na mesa, esaki tabata un traishon. Venezuela a tuma bon nota di loke DP a hasi i a probechá pa durante un enkuentro di e Organisashon Panamérikano di 30 mart-2 mei 1948 argumentá ku e islanan ABC ta pertenesé na Venezuela i ku ta ora pa nan bira Venezolano.

Alegria pa Dòktor i Kòrsou, desapunto pa Jonckheer i Kòrsou
E RTC ta tèrminá eksitosamente riba 18 di mart 1948. A logra inkluí tur punto Antiano demostrando ku Dòktor tabatin rason pa bisa ku ta na mesa bo ta prevalesé i no ora bo bandoná esaki. Despues ku e tres miembronan a bandoná e delegashon Antiano, Dòktor a haña mas espasio pa elaborá riba su vishon pa un Reino nobo. E a introdusí su proposishonnan hopi avansá pa un konstitushon nobo ku e a yama Statüt. E aktitut di DP a pone Dòktor su popularidat krese enormemente. Poko despues di e RTC e a lanta Partido Nashonal di Pueblo ku un aña despues ta gana elekshon.

Willemstad, Curaçao

Lista di fuente

Nationaal Archief Curaçao
Beurs, 4 augustus 1947
Beurs, 2 december 1947
Amigoe, 18 december 1947
Dr. Kasteel, A. “De Staatkundige Ontwikkeling der Nederlandse Antillen (1956)”
Elsevier Weekblad, “Negen Mannen en een Vraagteken”, maart 1948
De Surinamer, 2 maart 1948

Fotonan: Di man robes ariba den direkshon di oloshi: da Costa Gomes, Jonckheer, Gerharts, Eman i Yrausquin

Author: alexdavidrosaria

Alex Rosaria is from Curaçao. He has a MBA from University of Iowa. He was Member of Parliament, Minister of Economic Affairs, State Secretary of Finance and United Nations Development Programme Officer in Africa and Central America. He is an independent consultant active in Asia and the Pacific.

One thought on “Intriga polítiko, divishon religioso: 70 aña 1é Konferensia Mesa Rondó”

Leave a Reply

Fill in your details below or click an icon to log in:

WordPress.com Logo

You are commenting using your WordPress.com account. Log Out /  Change )

Facebook photo

You are commenting using your Facebook account. Log Out /  Change )

Connecting to %s

%d bloggers like this: