Guera na Siria spliká den 7 punto

E situashon na Siria tin bo konfundí? Riba petishon di algun hende mi ke trese algu di klaridat. E guera Sirio ta kompliká pa motibu di e gran kantidat di aktornan embolbí. Tampoko e ta simplemente un kuestion di ‘un grupo bon’ kontra ‘un grupo malu’. Pues semper ta bon tuma di nota di e diferente aspektonan promé ku saka konklushon.

1. Algun detaye di Siria
Siria ta un pais Árabe ku un poblashon di 20 mión. E ta mitar di e grandura di Alemania i tin frontera ku Turkia, Irak, Jordania, Israel i Libanon. Bashar al-Assad, Presidente di Siria, i promé ku n’e su tata, ta na mando for di 1971. Famia al-Assad ta Alawit, un sekta di Islam Shia. E mayoria di Sirio ta Islam Suni. E klase medio di Siria, apesar di tur kos, ta sostené al-Assad pasombra ta difísil pa nan konfia esnan den e koalishon di oposishon

2. Komienso di guera na Siria
E problemanan Sirio no tabata di índole religioso. Hopi tabata fadá ku al-Assad pa motibu di falta di kupo di trabou i pobresa. E chispa a bin na komienso di 2011 na momentu ku al-Assad a baha ku man duru riba un grupo di mucha ku tabata pinta grafitti kontra di su gobièrnu. A detené e muchanan i algun di nan a keda brutalmente torturá i asta a bin muri bou di siskunstansianan straño den prizon. Esaki a kondusí na protesta ku kada biaha a bira pió pasombra al-Assad no a kastigá esnan kulpabel. E protesta na Siria indudablemente a keda influensiá e tempu ei pa e seri di protestanan den mundu Árabe (Tunesia, Libia, Egipto i mas) mihó konosí komo Primavera Árabe.

3. Guera ta intensifiká
E guera ta intensifiká mei-mei di aña 2011 ku lantamentu di Free Syrian Army (FSA) ku e meta pa via di lucha armá kore ku al-Assad. Hopi grupo lokal a disidí pa tambe kue arma i djòin e lucha. Problema tabata ku kada ken tabata tin su mes agènda pa bringa al-Assad i FSA no por a kontrolá e gruponan. Pa kompliká kos, un grupo ekstremista Sirio (konsistiendo di militarnan rabiá ku al-Assad) i tambe estranhero (Oropa, Sentral Asia i Merka) bon armá a djòin FSA. Dor ku ‘FSA original’ no tabatin sufisiente arma i sòldá, a akseptá e gruponan aki. Meimei di tur konfushon, ISIS tambe ta subi tarima ku e propósito pa kita al-Assad, apoderá di mas teritorio Sirio posibel pa su kalifato. Tantu al-Assad komo FSA ta bringa ISIS, mientras ku na mes momentu nan ta bringa otro tambe. Pues no ta trata aki di un sólo guera, pero vários guera ku vários aktor.

4. Koalishon anti-ISIS
En bista di e manera rápido ku ISIS tabata okupá teritorio na Siria, a forma un aliansa entre di e grupo étniko Kurdo i gruponan mas chikí prosedente di Armenia i Chechenia pa bringa ISIS. Despues di bataya sangriente e aliansa aki ku sosten di Merka práktikamente ta logra kore ku ISIS for di Siria. Merka (pa straño ku por zona) tambe (t)a sostené e trupanan di al-Assad den e lucha kontra ISIS.

5. Ningun ta santu
E pensamentu ku a krea ku e gruponan kontra di al-Assad ta bringa pa trese hustisia i libertat na Siria no ta kuadra. Tin prueba ku e koalishon di FSA den nòmber di bringa gobièrnu ta kometé atrosidatnan rònt Siria kontra e poblashon sívil. Di otro banda, meskos ta e kaso pa e trupanan di al-Assad i ISIS. Míles di sívil a muri (segun algun sifra, 100,000) mientras mas ku algun mión di hende a bandoná Siria komo refugiado.

6. Guera sívil ta bira un konflikto mundial
Tin vários aktor ku ta mete o tin un interes den e konflikto na Siria.
Iran: E pais ta sostené al-Assad. Iran ta Islam Shia meskos ku famia al-Assad. Iran tambe mester di Siria pa sigui sostené Hezbollah na Lebanon den su akshonnan kontra di Israel. Iran ta kontra ISIS.
Saudi Arabia: e pais aki ta enemigu mortal di Iran i kasi pa definishon ta kontra tur kos ku Iran ta sostené. Saudi Arabia ta Suni i ke kore ku al-Assad. Tambe e ta kontra di ISIS.
Turkia: Komo un pais Suni, Turkia ta anti al-Assad i semper a lucha kontra di ISIS. E problema grandi di Turkia ta ku Merka (histórikamente su aliado) ta sostené e Kurdonan bringa kontra di ISIS na Siria. Turkia ta enemigu mortal di e Kurdonan ku tin ambishon di un dia forma nan mes pais, Kurdistan. Kurdonan ta biba aktualmente na Siria, Irak i Turkia entre otro. Turkia tin algun dékada ta lucha kontra di e grupo Kurdo, PKK ku ta basá na Turkia i Irak.
Fransha, Reino Uní i algun otro pais oksidental: E paisnan aki no ta sostené al-Assad pero ta sostené algun grupo ku nan ta konsiderá moderá den e kolashon di FSA. E problema pa e paisnan aki, inkluso Merka, ta ku nan no sa ken eksaktamente nan mester sostené den e lucha pa kore ku al-Assad. Ningun hende tin konfiansa ku esun ku remplasá al-Assad lo ta un hende ku stima demokrasia.
Kurdonan: E grupo aki a mustra balentia i a logra aplastá ISIS. Nan ta eksihí ‘return on investment’ i ta fèrwagt sosten di Merka den nan ambishon pa haña nan mes pais. Esaki ta pone tenshon entre Turkia i Merka. Nos por a mira kon resientemente Rusia i Turkia a start un romanse tokante Siria sin presensia di Merka.
Rusia: E pais aki ta sostené al-Assad i no ke un kambio di gobièrnu. Siria ta Rusia su mihó aliado den Medio Oriente i ta mira su presensia na Siria -unda e tin un base militar- komo un kontra-balansa pa e influensia grandi di Merka den e region. Rusia a drenta e konflikto Sirio pa yuda al-Assad bringa kontra di ISIS, pero tur kos ta indiká ku (tambe) e ta yuda al-Assad kontra di e koalishon RFA.
Merka: Merka ta bria pa su falta di strategia na Siria. Obama a deklará ku al-Assad mester bai. Trump ta duna señal ambiguo si e mester bai si òf no. E problema ta keda ken ta bin na lugá di al-Assad. Iran lo haña mas di bisa na Siria ku tin un frontera ku Israel? Hezbollah, ku ta enemigu di Israel, ta haña mas kaminda pa kana na Siria pa planea kontra di e estado Hudiu? Merka lo bandoná e Kurdonan na fabor di Turkia despues di tantu balentia pa kore ku ISIS?

7. Arma kímiko i bombardeo
Avionnan di Merka, Fransha i Reino Uní resientemente a bombardiá algun fasilidat na Siria. E hustifikashon ta uso di arma kímiko dor di al-Assad kontra sívilnan inosente. Al-Assad, Russia i Iran ta bisa ku hinter e asuntu aki ta unu fabriká. E siman aki inspektornan di Nashonnan Uní (UN) ta bai investigá si realmente arma kímiko a keda usá. E mandato di UN sinembargo no ta pa determiná di unda e arma kímiko a originá ni tampoko determiná ken a instruí pa usa arma kímiko. Si keda establesé ku arma kímiko a keda usá, mundu ta keda den espektativa pa e kontesta prinsipal: Di ken a armanan kímiko ta i ken a duna òrdu pa usanan.

Podgorica, Montenegro

 

Author: alexdavidrosaria

Alex Rosaria is from Curaçao. He has a MBA from University of Iowa. He was Member of Parliament, Minister of Economic Affairs, State Secretary of Finance and United Nations Development Programme Officer in Africa and Central America. He is an independent consultant active in Asia and the Pacific.

3 thoughts on “Guera na Siria spliká den 7 punto”

  1. Bon mi ta kere ku ta dos kos tin ku e gera na siria . 1 E pipa di gas ku nan ke pasa door di siria . 2 Siria no tin un banko central ku mundu ke pone pa domina siria. Tur otro kos otro ta pa laga mundu kere ku merka ta worry ku siria su hende nan . No lubida na prome gera kontra sadam a pone medida 500 pa 600 mil mucha a muri door di e medida nan tuma door di merka .

    Liked by 1 person

Leave a Reply

Fill in your details below or click an icon to log in:

WordPress.com Logo

You are commenting using your WordPress.com account. Log Out /  Change )

Facebook photo

You are commenting using your Facebook account. Log Out /  Change )

Connecting to %s

%d bloggers like this: