E salimentu di Merka for di e Iran Deal, esta akuerdo nuklear ku Iran (e Akuerdo) ta un prekupashon mundial. Tantu aliadonan Oropeo di Merka komo Rusia i China ku tambe ta forma parti di e Akuerdo, ta indigná. Mayoria eksperto ta bisa ku e paso Merikano ta habri kaminda pa Iran desaroyá arma nuklear i kousa peliger mundial. Pakiko lo ta asina?
1. Kon a yega na e akuerdo?
Na 2002 a sospechá ku Iran tin fasilidatnan nuklear lokual a keda konfirmá pa Nashonnan Uní (UN). Iran a insistí ku su programa nuklear tabata pasífiko, mientras komunidat internashonal tabata kombensí ku esaki no tabata e kaso. Iran a kontinuá ku e programa i na 2006 UN, sigí pa Merka i EU a imponé sanshon riba e sektor finansiero i petrolero Iraní i tambe benta di arma pa Iran. Sanshonnan a hasi daño konsiderabel na ekonomia di Iran. Konsekuentemente Iran a bai mesa pa negoshá un akuerdo. Un akuerdo ku ta limitá Iran su kapasidat di produsí bòm nuklear a kambio di eliminashon di sanshon.
2. Ken a firma e Akuerdo?
Esaki no ta un akuerdo entre Merka i Iran solamente. E Akuerdo a keda firmá na 2015 pa Alemania, China, Fransia, Iran, Merka, Reino Uní, Rusia i Union Ropeo na nòmber di su miembronan.
3. Kiko e akuerdo ta kome i bebe?
Konforme e Akuerdo, Iran ta redusí na mitar sierto di su mashinnan esensial den e proseso (e.o. enrikesé plutonio i uranio) pa traha bòm nuklear. E redukshon ta di tal índole ku Iran no por traha un bòm. Esaki pa un periodo di 15 aña. Tambe e Akuerdo ta duna un komishon spesialisá di e paisnan firmante i UN e derechi pa supervisá e akshonnan di Iran i determiná ku tur hende ta mantené su mes na e Akuerdo. A kambio di esaki a kita sanshon kontra Iran riba e sektor petrolero finansiero i komersial. Firmantenan a duna di konosé for di un prinsipio ku e Akuerdo ta kana bon i ku no tabatin nigun fayo di Iran.
4. Ken no ta apoyá e akuerdo?
Mayoria pais na mundu inkluso Vatikano i enemigu grandi di Iran, Saudi Arabia, ta sostené e Akuerdo pasombra den pensamentu general e Akuerdo lo kondusí na pas. No ta tur hende ta pensa meskos. Israel ta kombensí ku e Akuerdo hustamente ta segurá ku Iran ta traha bòm nuklear. Merka su aktual presidente, Trump, ta haña ku e Akuerdo ta suak i ku e presidente anterior, Obama, a hasi un mal trabou. Na último momentu Trump a haña bishita di Hefe di Estado Fransés, Hefe di Gobièrnu Aleman i Minister Britániko di Relashonnan Eksterior pa kombens’é ku si e no ta haña ku e Akuerdo ta bai leu sufisiente, por drech’é. E esfuersonan di Merka su aliadonan no a kristalisá. Siman pasá Merka a anunsiá ku e ta kibra ku e Akuerdo.
5. Kiko awor ku Merka a sali?
Tin hopi insertidumbre kiko lo pasa awor ku Marka a bandoná e Akuerdo. E salida di Merka probablemente ta enserá ku Merka lo pone Iran riba lista di pais terorista i lo bolbe imponé sanshon. Pregunta ta kiko Oropa ku si ta den e Akuerdo, lo hasi. Nan lo laga nan aliado Merka kai i sigui hasi negoshi ku Iran? Merka den kaso ku Oropa kontinuá hasi negoshi ku Iran, lo penalisá Oropa? Iran tambe lo sali for di e Akuerdo i bolbe traha riba su armanan nuklear? E gruponan ekstremo di Iran lo sigi sostené e gobièrnu moderá Iraní ku a firma e Akuerdo? Gruponan armá manera Democratic Party of Iranian Kurdistan lo (bolbe) kue arma i destabilisá hinter e region (inkluso Turkia, Siria i Irak ku tambe tin poblashon Kurdo ku ta lucha pa nan mes estado independiente)? Tambe e askhon di Merka por tin konsekuensia pa e península di Korea i hinter Asia. Otro luna Merka ta topa ku Nort Korea pa yega na un akuerdo nuklear. Pregunta: Nort Korea mester start un negosashon ku Merka mirando ku Merka a kibra ku e Akuerdo ku Iran den ménos ku dos (2) aña? Tempu lo bisa esaki.
Willemstad, Curaçao