E retórika di guera entre Merka i Iran a intensifiká na momentu ku Merka a akusá Iran di a ataká 4 tankero di petroli, lokual Iran ta desmentí. Despues di algun siman, Iran ta tumba un “drone” di spionahe Merikano ku e ta bisa tabata bula riba su teritorio, pero ku Merka ta ninga. E situashon ta prekupante. Kon nos a yega aki i kiko por spera? Riba petishon di vários lesadó di mi blog ku sa ku mi ta frekuentá Asia regularmente, mi ta trata na hasi e tema aki komprendibel.
1. Divishon entre Musulman Sunni i Musulman Shia
Iran ta un pais den West Asia ku un sivilisashon di mas ku 7,000 aña i un enorme diversidat étniko i lingwistiko. E pais ta spektakularmente bunita i tin 21 sitio designá komo Patrimonio Mundial. Ta imposibel komprondé e konflikto entre Merka, Iran i otro aktornan sin papia di e divishon entre Musulman Sunni i Musulman Shia. E splet a bin ora mester a skohe un susesor despues di morto di Profeta Muhammad. Un grupo tabata na fabor pa skohe e susesor a base di tradishon tribal Árabe. Nan a bira konosí komo Sunni. E otro grupo, Shia, ke a mira e susesor sali for di famia di e Profeta. E Sunni ta konsiderá su mes komo ‘tradishonalista’, mientras e ta mira e Shia komo ’esun ku a rechasá tradishon’. Despues di e divishon kasi 1,400 aña pasá, e diferenshanan (teológiko) a bira mas grandi durante tempu. Awe 80% di tur Musulman na mundu ta Sunni.
2. Revolushon Iraní i guera Irak-Iran
Iran ta 90% Shia i kontrali na lokual hopi ta pensa, e no ta un pais Árabe. Otro paisnan ku tin un mayoria Shia ta Irak, Azerbaijan i Bahrain. E revolushon Iraní di 1979 a kambia kurso di e pais kreando un estado basá riba teologia Shia ku e meta pa eksportá e modèl aki pa otro pais. Saddam Hussein, Presidente Irakí, un Sunni ku semper a oprimí e pueblo Shia (i Kurdo) di Irak, tabatin miedu ku e Shianan Irakí lo a usa e modèl di su bisiña Iran pa tumba su gobièrnu dominá pa Sunni. E tempu ei Iran a kuminsá papia mas i mas di reestablesé e gran Imperio Iraní di ántes. Na 1980, Saddam ta invadí Iran ku ainda tabata desorganisá despues di e revolushon. E guera ta dura 8 aña sin un berdadero vensedor. Saudi Arabia i Kuwait (ámbos Sunni) a sostené Saddam mientras e Soviétikonan i Merka a sostené tur dos banda (kòrda e skandal Iran-Contra ku a proba e papel di Merka).
3. Influensia di Iran ta krese
E guera ku Irak a stroba Iran di eksportá su revolushon mes ora. Pero den añanan siguiente, Iran a usa e slanan di guera risibí pa kaba ku su oponentenan na kas, alimentá patriotismo i invertí fuertemente den su trupanan, spesialmente e Guardia Nashonal. E promé Guera di Golfo despues ku Irak ta invadí Kuwait ta pone Irak rekonsiliá ku Iran. Iran despues ta bin benefisiá di morto di Saddam, e echo ku Merka a kibra e poder di Sunninan na Irak, e derota di Al-Qaeda i ISIS, ámbos Sunni i su enemigu mortal. Na 2007 e Presidente Iraní ta deklará ku su pais ta kapasitá pa produsí kombustibel nuklear nesesario pa traha bòm nuklear. Iran kada bia mas ta mira su mes komo un poder regional grandi ku influensia na Siria, Bahrain, Yemen i tambe Irak. Banda di esaki, Iran ta hasi bon uso di organisashonnan manera Hezbollah i otro gruponan regional Shia pa destabilisá gobièrnunan Sunni. (Igualmente Saudi Arabia i Qatar ta sostené gruponan Sunni ku ke hasi daño na Shianan).
4. Akuerdo ku Iran pa baha tenshon
En bista di e presunto kapasidat di Iran pa traha bòm nuklear, Merka, Reino Uní, Fransha, Rusia, China, EU i Alemania ta start negosashon ku Iran pa esaki stòp di desaroyá arma nuklear mientas ta kita e sanshonnan ekonómiko i laga Nashonnan Uní hasi inspekshonnan nesesario. Mei 2018 Presidente Trump ta bandoná unilateralmente e akuerdo ku na 2015 a keda akordá ku Iran. Esaki lógikamente ta subi e tenshon entre di Merka i Iran. Seguidamente Merka ta imponé un seri di sanshon riba Iran i ta denominá e Guardia Nashonal Iraní komo un organisashon terorista. Luna pasá ta tuma lugá e insidente ku e tankeronan den e Pasashi di Hormuz i e luna aki e bahamentu di e “drone” manera ya kaba menshoná den introdukshon lokual ta hasi e situashon eksplosivo.
5. Lo tin guera?
Merka sin duda tin kapasidat militar pa destruí Iran. Den un eventual guera, Iran lo no por hasi daño na teritorio Merikano, pero lo por retaliá kontra paisnan Árabe Sunni ku kua Merka tin un bon relashon manera Kuwait, Saudi Arabia, Qatar i Afghanistan. E reto mas grandi sinembargo pa Merka ta un bon “exit plan”. Kon e lo bai dominá un pais enorme manera Iran pa trese i mantené kambio di régimen? Adishonalmente na Iran tin gruponan opositor manera Mujahdeen-e-Khalqh ku ta ekstremista i hambrá pa tuma poder. Pues un desintegrashon na Iran manera tabata e kaso na Irak i Libia no ta improbabel. Otro duda ta si Merka lo haña koperashon amplio di su aliadonan Oropeo en bista ku Presidente Trump mas bien a distansiá su mes for di nan. Finalmente, un akshon di Merka kontra di Iran lo trese un subida drástiko di preis di krudo ku lo afektá e bida di e Merikano negativamente. Trump lo por “afford” esaki den temporada ku ya kampaña elektoral Merikano a start?
Un guera awor aki no ta kumbiní ni Iran ni Merka. I apesar di hopi retórika, e no ta parsemi probabel ainda. E opshon mas sigur pa evitá un konflikto ta pa e dos paisnan aki sinta na mesa manera Presidente Abe di Hapón i otronan tras di kortina ta trata na hasi.
Willemstad, Kòrsou