E guera na Yemen ku a start na 2015 no a haña mashá kobertura te awor. Kos a kambia sinembargo. E atake ayera di instalashonnan petrolero di Amranco (doño di Motiva anteriormente interesá den Refineria Isla) na Saudi Arabia ya a sòru pa subida di preis di petroli i un krísis. E atake no ta un sorpresa, pero resultado durante tempu di geopolítika i eksklushon polítiko.
Algun detaye di Yemen
Yemen ta un union (1990) di: Yemen Arab Republic (Nort Yemen) i People’s Democratic Republic of Yemen (Sur Yemen), den Asia na e parti suit di e península Arabia. Sur Yemen tabata komunista i dominá pa Union Soviétiko. Nort Yemen, neutral ku bon relashon ku Saudi Arabia i mundu oksidental. Sr. Ali Abdullah Saleh, anteriormente presidente di Nort Yemen a bira e promé presidente di Yemen.
Divishon religioso
Pa komprondé e konflikto Yemení mester bai na e divishon entre Musulman Sunni i Shia ku a originá despues di morto di Profeta Muhammad. E Sunninan tabata ke un susesor skohé a base di tradishon tribal. Segun e Shianan e susesor mester ta un famia di e Profeta. Ku tempu e diferenshanan entre nan dos a krese. Awe 80% di tur Musulman ta Sunni. Na Yemen tin 55% Sunni i 43% Shia di kua e mayoria ta Shia Zaidi. Kontrali na tur skol Sunni i Shia ku ta ambishoná unidat, Zaidinan ta konsiderá nan obligashon religioso di bringa esnan korupto/inhustu ounke esaki trese divishon.
Primavera Yemení
Inspirá pa e moveshon “Primavera Árabe” na Tunesia i Egipto pa mas demokrasia (2011) a surgi protestanan na Yemen pa presidente Saleh (un Zaidi) baha. Pueblo a kulp’é pa korupshon, pobresa i diktatura prinsipalmente ora a lèk ku Saleh tabata prepará su yu pa tuma poder. Bou di preshon na 2012 Sr. Saleh ta pasa poder pa Abdrabbuh Mansur Hadi (un Sunni) ku despues ta haña 99% di voto den un elekshon komo úniko kandidato.
Di primavera pa pesadia
Sr. Hadi tabatin un mandato di 3 aña (pero a keda sinta mas largu) pa trese kambio i mas partisipashon Shia. Na 2015 Zaidinan ku for di añanan 90 a lanta e grupo Houthi pa protestá kontra poder Sunni, a logra kore ku Hadi pasombra pa nan e no a kumpli ku e reformanan primintí. Sr. Hadi, ku ta rekonosé pa komunidat internashonal komo presidente, ta den eksilio na Saudi Arabia.
Gera
E konflikto a eskalá ora Saudi Arabia i algun pais Sunni, sostené pa Merka na 2015 a kuminsá bombardeá posishonnan Houthi pa asina reestablesé Sr. Hadi. Ta akusá Iran di ta sostené Houthi pero nan ta ninga. Tuma nota ku Zaidinan ta independiente di e dogma Shia di Iran, Irak i Libanon. Miéntras tantu Sr. Hadi i e Houthinan ta konsiderá nan mes e gobièrnu legítimo. E guera sivil a kousa vários mil morto i tin un falta agudo di alimentashon. E Houthinan tambe ta kontribuí na e krísis (no na eskala di Saudi Arabia) strobando yudansa humanitario i maltratando oponentenan.
Houthinan ganando un bataya kostoso
Apesar di bombardeo, Houthinan no solamente ta sobrebibí pero ta atministrá e pais. E poder militar superior di Saudi Arabia riba papel no a stòp e Houthinan. Ademas, demasiado di e bombardeonan ta mal ehekutá lokual a resultá den morto di hopi mil sivil inosente. Tin tur indikashon ku e atrosidatnan di Saudi Arabia mas bien ta unifikando Yemen tras di e Houthinan. Tambe, mas debilitá e Houthinan, mas ta empoderá e gruponan terorista ISIS i al Qaeda ku ya kaba ta presente na Yemen. Otro komplikashon ta ku e region di antes Sur Yemen, ta konsiderando pa opta pa independensia loke por empeorá stabilidat den hinter region.
Kiko lo pasa?
Saudi Arabia ainda no a kulpa Iran p’e atakenan, pero si a bisa ku e armanan usá ta Iraní. Iran a ninga kulpabilidat mientras e Houthinan ta asumí responsabilidat i ta atvertí pa mas atake. Merka ta kla pa drenta akshon militar. Un kos ta sigur, e atake aki ta un ‘game changer’ den sentido ku aparentemente un grupo sin un (1) avion militar por efektuá atake ku drone ku ta kousa miles di mion dòlar na daño. Mientras tantu produkshon di petrolí a keda afektá. Esaki i e menasa di eskalashon a pone preis di petroli subi (i lo por sigi subi) lokual por aselerá un krisis mundial i un reseshon ekonómiko na Merka ku tin algun luna kaba ta vislumbrá.
Willemstad, Curaçao