Dat onze rechtsstaat onder druk staat, is geen nieuws. Steeds meer mensen uiten hun zorg over de wijze waarop de politiek omgaat met de democratie en hoe er wordt getornd aan de fundamenten van onze instituties binnen deze rechtsstaat. Bovendien hebben wij sinds 2010 steeds vaker te maken met constitutionele crises doordat de grondwet en andere fundamentele wetten juridisch multi-interpretabel blijken te zijn. Wat zou er moeten gebeuren als bijvoorbeeld een éenpersoon politieke groepering drie zetels haalt bij een verkiezing? Daar is geen juridisch antwoord op te vinden. Op Curaçao worden constitutionele crises vaak een loopgravenoorlog tussen de coalitie en oppositie en tussen ‘experts’ met eigen agenda’s terwijl de burger niets ander kan doen dan het schouwspel machteloos observeren. Zelfs als wij alle juridische gaten invullen, blijft de mogelijkheid voor een constitutionele crisis, zoals nu het geval is, reëel.
Mijn inziens is de noodzaak voor constitutionele toetsing, het toetsen van rechtmatigheid van een wet aan de Grondwet (Staatsregeling) urgent. Dit onderwerp is niet nieuw. In Curaçao in het Koninkrijk (1946, p. 123) schrijft mr. dr. Moises da Costa Gomez: “voor de rechtszekerheid [in ons land] wil het mij noodzakelijk voorkomen, dat de wetten der Antillen aan de constitutie getoetst worden”. In 2015 heb ik als Statenlid dit onderwerp opgepakt en gegoten in een wetsontwerp voor een Constitutioneel Hof* die wetten aan de Grondwet toetst én geschillen beslecht tussen staatsorganen. In dit artikel pleit ik voor constitutionele toetsing door onafhankelijke rechters als een staatsrechtelijk instrument die de rechtsbescherming van de burger tegenover de overheid moet uitbreiden.
Mijn kernargument voor het invoeren van constitutionele toetsing is dat de Grondwet het juridische kroonjuweel is (of moet zijn) van onze rechten en plichten als autonoom land. Discussies hierover nemen echter nauwelijks plaats in de Staten ondanks het feit dat ieder lid aan de Gouverneur heeft moeten beloven (zweren) “de Staatsregeling te helpen onderhouden”. Te vaak, vooral de laatste weken, wordt onze autonomie -juridisch gezien- gereduceerd tot een spel van politieke afspraken van de coalitie en de oppositie. Het Statenlid voelt zich hierin ongeremd, terwijl de burger zich voelt als een toeschouwer. Als er geen verandering hierin wordt gebracht, blijft de Staatsregeling in zekere mate een dode letter. Zonder rechterlijke toetsing is onze Grondwet niet in rechte afdwingbaar. Aan het eind van de dag gaat het om de individuele mogelijkheden van de burger tot rechtsbescherming tegenover de overheid.
De marginale toetsingsmogelijkheid die thans bestaat waarbij de rechter alleen wanneer hem een geschil is voorgelegd, aan de klassieke grondrechten genoemd in de artikelen 1 tot en met 21 van de Staatsregeling mag toetsen, is verre van toereikend. Artikelen 1-21 betreffen min of meer juridische aspecten die opgenomen zijn in de door Curaçao geratificeerde verdragen. Punt is dat wetgeving die in strijd is met deze gelimiteerde grondrechten nu al rechtstreeks aan de werkende verdragsbepalingen worden getoetst zonder constitutionele toetsing door de rechter. De bestaande marginale toetsingsmogelijkheid is echter meer een versiering dan een staatsrechtelijk instrument voor de burger, zeker als we de geest en andere niet-klassieke mensenrechtenlijke aspecten van de Grondwet in beschouwing nemen.
De mogelijkheid van een volwaardige constitutionele toetsing waarmee de burgers onze bestuurders en parlementariërs scherp en ‘accountable’ kunnen houden, bestaat dus niet. Constitutionele toetsing brengt met zich mee dat de Grondwet als de hoogste Curaçaose wet wordt beschouwd waaraan alle wetgeving en handelen van bestuurders en parlementariërs zich moeten houden. Deze toetsing moet gezien worden als een eigen ‘defensielijn’ tegen bestuurders en parlementariërs die de bepalingen van onze Grondwet niet halen. Het Constitutioneel Hof kan in dit geval naleving afdwingen. Dit betekent een eigen ‘stok achter de deur’. We zien echter te vaak dat politiek Willemstad weinig interesse toont voor eigen democratische ‘checks and balances’, terwijl door het ontbreken van eigen instrumenten juist de Den Haagse ‘stok achter de deur’ zoals neergelegd in artikelen 43 en 51 van het Statuut, niet achter de deur blijft. Autonomie betreft immers het zelf dragen van verantwoordelijkheid. Constitutionele toetsing is een additioneel autonoom instrument om de overheid bij de les te houden.
De grootste staatsrechtelijke tegenspraak van onze parlementaire democratie is waarschijnlijk dat onze parlementariërs, terwijl ze verplicht zijn conform de Grondwet te handelen, niet gecontroleerd en niet gesanctioneerd kunnen worden mochten ze van de Grondwet afwijken. Ze kunnen min of meer zich nergens van aantrekken, ze zijn onschendbaar en sommigen denken dat hun macht misschien is gebaseerd op godssoevereiniteit. Denk aan het onconstitutionele wetsvoorstel 80/20 dat door de Staten in de periode 2010-2012 is goedgekeurd. Is het niet raar om de wetgever zelf te laten besluiten dat hij geen machtsmisbruik pleegt? Hoe kan dit geen onbegrensd machtsmisbruik zijn? Het argument van de waarborg van vierjarige verkiezing raakt kant noch wal daar het ervan uitgaat dat schending van onze Grondwet kan wachten tot over zoveel jaar zonder enige garantie dat de machtsmisbruiker afgestraft wordt door de kiezers. Het doen of laten van parlementariërs wordt gerechtvaardigd met een beroep op het feit dat ze democratisch worden gekozen wat trouwens relatief is gelet op het feit dat je hier een Statenlid kan worden zonder dat er maar één persoon op je heeft gestemd op een lijst van een politieke groepering. Gekozen zijn betekent dat de burgers die je vertegenwoordigt kunnen vertrouwen dat je als Statenlid je eed aan de Grondwet nakomt.
Teneinde de burger meer zeggenschap te geven over eigen bestuur, eigen bestuurders en parlementariërs dienen wij over betere staatsrechtelijke instrumenten te beschikken. Destijds door mij als Statenlid voorgestelde constitutionele toetsing is een voorstel dat nu overweging verdient.
willemstad, Curaçao
Dit artikel is voor het eerst gepubliseerd in Antilliaans Dagblad, p. 8 van 6 augustus 2020. *Indien u interesse heeft in het voorstel, stuur me dan een bericht.
Alex Rosaria is freelancer in Azië en Pacific en was vroeger Minister, Staatssecretaris, Parlamentariër en werkzaam bij de VN in de VS, Tsjaad en Nicaragua
Alex David Rosaria Blog 
One thought on “Constitutionele toetsing”