E promé biaha ku den nos demokrasia ta duna gobernashon (Bestuur) poder eksepshonal tabata durante di Dos Guera Mundial (WWII).
Riba 10 mei 1940, Gobernadó Wouters ta proklamá: “Kòrsou komo parti di Hulanda tambe ta den guera ku Alemania i ta prepará pa kualkier eventualidat”.
Separadamente ta proklamá ku Bestuur tin poder di sensura pa tuma akshon ora ta nesesario pa no peligrá pais eksponiendo informashon (militar) sensitivo òf insultá aliadonan. Ta instalá un Biezondere Rechtbank pa atendé ku e poder ekstraordinario di Bestuur, lesa Prokuradó General (PG). Infrakshon tabata karga un kastigu máksimo di un (1) aña den prizòn òf multa di Naf. 600.
Ta nombra Eduard Elias komo e Sensuradó i Hefe di Servisio di Prensa Gubernamental. Sr. Elias, periodista Hulandes, tabata na Mexico ora guera a start i a buska refugio na Kòrsou. Apesar di su funshon, e tabata un figura paternal, simpátiko i respetá, tambe pa prensa. E tabata biba den Prinsenstraat i semper tabata frekuentá café Lido (Gomezplein) òf d’Orient (Handelskade).
Sensura a konosé varios etapa durante WWII. Den komienso e tabata amplio i tabata kubri prensa, tur kos imprimí, radio, yamada telefóniko, komunikashon verbal òf gráfiko, potrèt i trahamentu di pelíkula. Tur karta tabata suheto na sensura. Pues, habri, lesa i kambia e kontenido. Ora Gobernadó Kasteel riba 15 yüli 1942, remplasá Wouters, ta flèksibilisá sierto aspektonan di sensura.
E medida di eksepshon a drenta na vigor durante e mandato di nos promé Staten (1938-1941). E frakshon mas grandi, Curaçaosche Roomsch Katholieke Partij di dr. Moises da Costa Gomez, a sostené e lei: “nos no ta biba den tempu normal, sino den WWII”. Mas leu Staten a mira e lei komo un deber patriótiko pa defende nos pais: “Verder is het aan te bevelen, dat de goede vaderlanders zich steeds voor ogen houden, dat het hun plicht is met het wettig gezag samen te werken”. Interesante tabata e pasashi ku un pais demokrátiko mester ankra e eksepshonnan den lei i no hasi manera diktadornan: “[…] niet als in een dictatuurland: onder het gezag zuchtend verplicht te worden. Hoe beter deze samenwerking [tussen het Bestuur en het volk] is, des te eerder ook de vijand verslagen zal worden.”
E koperashon entre Bestuur i Staten tabata bon, ounke ku Parlamentarionan tabata vigilá skèrpi pa Bestuur keda imparsial, no-arbitrario, i no hasi uso desporposhonal di e instrumèntnan di sensura.
No tur biaha kos a kana bon. Bestuur a atmití sierto fayonan deklarando: “Al doende leert men”. Sinembargo e akusashon di un korant katóliko, ku e sensura tabata mas pisá pa katólikonan (Elias tabata Hudiu), no a keda probá.
Den e fase mas flèksibel tur kos ku mester a keda imprimí tabata bai serka Sr. Elias ku ta konsehá si mester trese kambio òf no. No tabata obligatorio sigi su konseho, pero PG tabatin e derechi di bai Biezondere Rechtbank. Ademas tabatin un sensura riba aspektonan militar ku tabata keda ehekutá pa e Luitenant ter Zee.
Medio 1944, sensura ta desaparesé i Sr. Elias ta bai traha na Londres. Un kapítulo teribel ta sera. E legado di e era -ku klaramente nos por nota den vários ekspreshon kultural di e tempu- tabata unu di sakrifisio i patriotismo i no di víktima. Kompará ku presente, ta remarkabel kon madurá nos outoridatnan i Parlamentarionan -laborando den un demokrasia yòn ku apenas a start na 1938- a aktua den atversidat. Tempu a kambia, pero madures, sentido di responsabilidat ta keda elementonan esensial den un demokrasia.
Willemstad, Kòrsou
Fuente: vários publikashon di Archivo Nashonal, KB, nationale bibliotheek i korantnan Amigoe di Curaçao i Beurs -en Nieuwsberichten
Alex David Rosaria Blog 