Kon diferente nos promé elekshon tabata kompará ku awe?

Konforme Kiesreglement ya a start e proseso pa na mart 2021 pa di 41 biaha1, nos skohe nos representantenan. Nos Kiesreglement a keda kambiá na numeroso okashon for di e promé ku ta data di 1937: Het Curaçaosch Kiesreglement ku tabata úniko for di tur otro.

Despues di un lucha tenás, riba 1 aprel 1937 nos pais pa promé biaha a haña e derechi pa vota pa 10 miembro di Staten (6 pa Kòrsou, 2 pa Aruba, 1 pa Boneiru i 1 pa Islanan Ariba) di e total di 15 miembronan. Sobrá 5 tabata apuntá pa Gobernadó. No ta tur hende por a vota, pero e logro ta signifikante pasombra Hulanda a duna Sürnam e derechi aki for di 1864. Nos mester a warda mas ku 7 dékada despues pasombra segun Hulanda nos no tabata sufisiente ‘madurá’.

E prinsipal aktornan ku a hiba e lucha pa kambia e ‘historische onrecht’ aki tabata Généreux Jacob Richard de Lima (for di 1869), Abraham Mendez Chumaceiro (for di 1895) i Moises Frumencio da Costa Gomez (for di 1935). Den nan kaminda nan a topa resistensia di Hulanda, di e élite blanku, e.o. Johannes J. Hamelberg ku a bisa ku derechi di voto amplio lo kondusí na kanibalismo i relashon entre hende ku bestia. Tampoko iglesia katóliko, prinsipalmente e religiosonan Radulphus i Möhlmann, tabata di akuerdo pa derechi di voto muchu amplio i rápido.

Het Curaçaosch Kiesreglement 1937 ta bira realidat i drenta na vigor riba 1 aprel 1937. Un triúmfo pa demokrasia i outonomia. E promé elekshon pa Staten a tuma lugá riba 20 di desèmber 1937.

Ta interesante pa repasá algun aspekto di e Kiesreglement 1937.

Pa vota bo mester tabata hòmber, residensiá na Kòrsou, di nashonalidat Hulandes, mayó di 25 aña, ku un entrada anual mínimo di f 1,200.-, sin debe di belasting i minimal 7 aña di enseñansa UitgebreidLlager Onderwijs. Den kaso ku e persona tabatin e añanan di enseñansa rekerí pero tabatin duda serka e Verkiezingsbureau di su kapasidat intelektual, e mester a pasa un tèst di ‘verstandelijke ontwikkeling’ serka un komishon instituí pa Gobernadó i enkabesá pa e Inspektor di Enseñansa. Hende muhé no por a vota, pero e por tabata kandidato i aparesé riba e ‘stembiljet’ (i bira miembro di Staten). Kandidatonan mester a kumpli ku mesun rekesitonan èksistente p’e votadó.

E Kiesreglement 1937 no tabata konosé sistema di partido (ounke ku nan tabata eksistí) pero di kandidato. Riba e ‘stembiljet’ e kandidatonan tabata registrá alfabétikamente sin hasi menshon di nan afiliashon na partido.

Na Kòrsou kada votadó por a vota pa un máksimo di 6 kandidato. Esun faborito ta haña e number 1 tras di su nòmber; e di dos faborito number 2 i asina te un máksimo di 6. Na Aruba por a vota pa un máksimo pa 2 kandidato. Na Boneiru i Islanan Ariba, por a vota pa un (1) kandidato so. Den kaso di Boneiru i Islanan Ariba, si un kandidato no a haña e mayoria di voto, mester a bin un votashon nobo denter di no mas ku tres siman despues di e promé votashon.

E rekesitonan estrikto tabatin komo resultado ku solamente 40% di e 2,035 hendenan eligibel na Kòrsou pa vota tabata hendenan nasé na Kòrsou (i mayoritariamente katóliko). Sobrá tabata hendenan ku nashonalidat Hulandes (den nan mayoria no-katóliko) ku no a nase aki. E korant Amigoe di Curaçao a bisa despues di publikashon di e Kiesreglement ku ta manera ku a hasi e Kiesreglement asina kompliká pa e elekshon frakasá. E mesun korant (15 di òktober 1937) ta bisa ku e Kiesreglement a keda trahá “kontra di Yu di Kòrsou” i na fabor di otronan”. E Kiesreglement a kontribuí na mas divishon di religion (i klase) na Kòrsou i e bataya na hopi okashon tabata keda hibá den e korant pro-katóliko, Amigoe di Curaçao i Beurs -en Nieuwsberichten ku tabata sostené e banda no-katóliko.

Asina e Staten a sinta na 1938, mr. dr. Moises Frumensio da Costa Gomez a kuminsá traha pa trese kambio den e Kiesreglement. Pues e Kiesreglement 1937 a sirbi komo lei pa solamente un (1) elekshon. Un Kiesreglement fasinante, imperfekto, pero ku a koroná un gran lucha hibá pa nos tatanan di demokrasia.

Willemstad, Kòrsou

Fuente: Archivo Nashonal (Kiesreglemente 1937)

1Tur elekshon riba nos isla (Staten Antia, Staten Kòrsou i Konseho Insular)

Author: alexdavidrosaria

Alex Rosaria is from Curaçao. He has a MBA from University of Iowa. He was Member of Parliament, Minister of Economic Affairs, State Secretary of Finance and United Nations Development Programme Officer in Africa and Central America. He is an independent consultant active in Asia and the Pacific.

Leave a Reply

Fill in your details below or click an icon to log in:

WordPress.com Logo

You are commenting using your WordPress.com account. Log Out /  Change )

Facebook photo

You are commenting using your Facebook account. Log Out /  Change )

Connecting to %s

%d bloggers like this: