
Konforme Kiesreglement ya a start e proseso pa na mart 2021 pa di 41 biaha1, nos skohe nos representantenan. Nos Kiesreglement a keda kambiá na numeroso okashon for di e promé ku ta data di 1937: Het Curaçaosch Kiesreglement ku tabata úniko for di tur otro.
Despues di un lucha tenás, riba 1 aprel 1937 nos pais pa promé biaha a haña e derechi pa vota pa 10 miembro di Staten (6 pa Kòrsou, 2 pa Aruba, 1 pa Boneiru i 1 pa Islanan Ariba) di e total di 15 miembronan. Sobrá 5 tabata apuntá pa Gobernadó. No ta tur hende por a vota, pero e logro ta signifikante pasombra Hulanda a duna Sürnam e derechi aki for di 1864. Nos mester a warda mas ku 7 dékada despues pasombra segun Hulanda nos no tabata sufisiente ‘madurá’.
E prinsipal aktornan ku a hiba e lucha pa kambia e ‘historische onrecht’ aki tabata Généreux Jacob Richard de Lima (for di 1869), Abraham Mendez Chumaceiro (for di 1895) i Moises Frumencio da Costa Gomez (for di 1935). Den nan kaminda nan a topa resistensia di Hulanda, di e élite blanku, e.o. Johannes J. Hamelberg ku a bisa ku derechi di voto amplio lo kondusí na kanibalismo i relashon entre hende ku bestia. Tampoko iglesia katóliko, prinsipalmente e religiosonan Radulphus i Möhlmann, tabata di akuerdo pa derechi di voto muchu amplio i rápido.
Het Curaçaosch Kiesreglement 1937 ta bira realidat i drenta na vigor riba 1 aprel 1937. Un triúmfo pa demokrasia i outonomia. E promé elekshon pa Staten a tuma lugá riba 20 di desèmber 1937.
Ta interesante pa repasá algun aspekto di e Kiesreglement 1937.
Pa vota bo mester tabata hòmber, residensiá na Kòrsou, di nashonalidat Hulandes, mayó di 25 aña, ku un entrada anual mínimo di f 1,200.-, sin debe di belasting i minimal 7 aña di enseñansa UitgebreidLlager Onderwijs. Den kaso ku e persona tabatin e añanan di enseñansa rekerí pero tabatin duda serka e Verkiezingsbureau di su kapasidat intelektual, e mester a pasa un tèst di ‘verstandelijke ontwikkeling’ serka un komishon instituí pa Gobernadó i enkabesá pa e Inspektor di Enseñansa. Hende muhé no por a vota, pero e por tabata kandidato i aparesé riba e ‘stembiljet’ (i bira miembro di Staten). Kandidatonan mester a kumpli ku mesun rekesitonan èksistente p’e votadó.
E Kiesreglement 1937 no tabata konosé sistema di partido (ounke ku nan tabata eksistí) pero di kandidato. Riba e ‘stembiljet’ e kandidatonan tabata registrá alfabétikamente sin hasi menshon di nan afiliashon na partido.
Na Kòrsou kada votadó por a vota pa un máksimo di 6 kandidato. Esun faborito ta haña e number 1 tras di su nòmber; e di dos faborito number 2 i asina te un máksimo di 6. Na Aruba por a vota pa un máksimo pa 2 kandidato. Na Boneiru i Islanan Ariba, por a vota pa un (1) kandidato so. Den kaso di Boneiru i Islanan Ariba, si un kandidato no a haña e mayoria di voto, mester a bin un votashon nobo denter di no mas ku tres siman despues di e promé votashon.
E rekesitonan estrikto tabatin komo resultado ku solamente 40% di e 2,035 hendenan eligibel na Kòrsou pa vota tabata hendenan nasé na Kòrsou (i mayoritariamente katóliko). Sobrá tabata hendenan ku nashonalidat Hulandes (den nan mayoria no-katóliko) ku no a nase aki. E korant Amigoe di Curaçao a bisa despues di publikashon di e Kiesreglement ku ta manera ku a hasi e Kiesreglement asina kompliká pa e elekshon frakasá. E mesun korant (15 di òktober 1937) ta bisa ku e Kiesreglement a keda trahá “kontra di Yu di Kòrsou” i na fabor di otronan”. E Kiesreglement a kontribuí na mas divishon di religion (i klase) na Kòrsou i e bataya na hopi okashon tabata keda hibá den e korant pro-katóliko, Amigoe di Curaçao i Beurs -en Nieuwsberichten ku tabata sostené e banda no-katóliko.
Asina e Staten a sinta na 1938, mr. dr. Moises Frumensio da Costa Gomez a kuminsá traha pa trese kambio den e Kiesreglement. Pues e Kiesreglement 1937 a sirbi komo lei pa solamente un (1) elekshon. Un Kiesreglement fasinante, imperfekto, pero ku a koroná un gran lucha hibá pa nos tatanan di demokrasia.
Willemstad, Kòrsou
Fuente: Archivo Nashonal (Kiesreglemente 1937)
1Tur elekshon riba nos isla (Staten Antia, Staten Kòrsou i Konseho Insular)