Hulanda kolonial semper a trata na desprestigiá intelektualnan lokal ku a lucha kontra kolonialismo manera e éroe Indones Mohammad Hatta den añanan 30. Ménos konosí ta kon Hulanda a trata Dr. William Charles de la Try Ellis i Dr. Moises Frumencio da Costa Gomez, e outornan intelektual di outonomia. Pa Hulanda nada tabata prohibí, basta por a asesiná nan karakter i profesionalismo.
Dr. William Charles de la Try Ellis (1881-1977), e promé yu di tera di koló pa dòktorá den lei (1911) na Universidat di Amsterdam a okupá puesto haltu manera Abogado-General, miembro di Korte di Hustisia i “Kantonrechter” interino. Dr. Ellis a presidí e komishon Onderzoek en Bestudeering van de in het Staatsdeel Curaçao levende politieke opvattingen en wenschen ter voorbereiding van de Rijksconferentie (1946) ku huntu ku Dòktor su Wetgevend Orgaan van Curaçao (1935) i Proeven van een Constitutie (1946) ta pone e base pa outonomia (1951) i Statüt (1954). Ora Presidente di Korte di Hustisia, mr. de Gaay Fortman, tuma retiro (1928), dr. Ellis ta solisitá p’e posishon. Gobernador di Kòrsou ku no a gusta, a fulminá den un karta sekreto pa minister di Kolonia.
Ik acht my verplicht u niet onkundig te laten van het feit … De la Try Ellis, wat men hier euphemistisch noemt “van de kleur” is; de fraaie naam, De la Try, is zyn derde voornaam, wyst reeds in die richting… Hy is geboren uit een mulat en eene mulatin. Zijn uiterlyk verbergt die afstammeling in geenen deele: hy is op en top een neger. Ik vermoed dat toen einde 1917 hij werd voorgedragen als lid van het Hof van Justitie men in Nederland niet bekend was met deze omstandigheid. Volgens myne ondervinding heeft de heer Ellis ook ambtelijk mulatten eigenschappen n.l.: bangigheid, minachting en wreedheid ten opzichte van het zwarte ras, en gebrek aan ruggegraat by aanraking met blanken. [T]hans misschien een gelegenheid om een werkelyk goede en geschoolde kracht … naar Curaçao uit te zenden.
Gouverneur Nicolaas Brantjes, 1928 no. 2037/176
Dr. Moises Frumencio da Costa Gomez (1907-1966) a dòktorá den lei (1935) na Universidat di Amsterdam (https://alexdavidrosaria.wordpress.com/2017/10/25/110-ana-doktor-un-biografia/). E kampaña Hulandes a tilda Dòktor di ta Nazi, imoral i inkompente.
… [A]dvocaat en procureur te Nijmegen … schets hem als fascist, nationaal-socialist of communistisch van opvattingen en te los en vrij in zijn zedelijk leven. Indien gewenscht zal ik … nadere gegevens omtrent het leven, speciaal in politiek en zedelijk opzicht verwerven. [H]ij oefende de advocatenpractijk met mr. Roeffen wie hem gevaarlijk beschouwde niet alleen om zijn ideeen (omtrent zelfbestuur voor Curaçao, Rosaria) maar vooral omdat hij talent bezit om deze ideeen ingang te doen vinden.
Geheime afschrift d.d. 18 november 1945 van inspecteur-rijksrechercheur Johannes Cleijne inzake een verzoek van de Procureur-Generaal Curaçao voor inlichtingen da Costa Gomez
Spiònnan a bisa ku Dòktor lo tabatin por lo ménos un (1) yu ilegítimo na Hulanda i/òf Alemania; ku e tabata bati su kasá; di a saka su futuro kasá na barika ku i/òf lo a pèrdè un yu. Universidat di Nijmegen lo a ninga pa Dòktor doktorá pa motibu di su bida imoral. Típiko e táktika di pinta un hòmber pretu komo habuzador i sin kontròl di su seksualidat. Dòktor a ninga tur akusashon segun un karta di Presidente di Korte fechá 18 aprel 1946.
.. [O]ver de geheele linie was zijn werk achter en minder accuraat … Zorg moet dan worden gedragen dat da Costa Gomez geen personeel onder zich heeft daar hij voortdurend tracht arbeid af te schuiven.
Geheim schrijven van de Procureur-Generaal aan de Gouverneur van Curaçao Gielliam Wouters, 5 september 1936
… [I]k beschouw hem als een vlerk, een over het paard getild mannetje; hij is een halve neger, maar niet dom.
Schrijven van de Procureur-Generaal van 11 december 1945 waarin oud Gouverneur Bartholomeus van Slobbe het bovenstaande aan Gouverneur Gielliam Wouters zou hebben gezegd
Gomez bleek spoedig slechts een matig aanpassingsvermogen te hebben. … [B]leek de Nederlandse taal niet volkomen meester en maakt vaak storende fouten.
Arrondissement Rechtbank Den Haag in antwoord op een geheim verzoek naar informatie over Dòktor, mei 1933
A spioná Dòktor promé ku e a regresá Kòrsou na 1935. Segun dokumentashon na komienso a kuestioná Dòktor su konosementu di materia, pa despues kuestioná su bida personal.
Korektamente por bisa ku e kasonan ta pasado. Pero e konsekuensianan no a keda den pasado. E proseso konsiente di e kolonisadó pa sembra e kerensia ku esnan kolonisá ta inferior, a keda internalisá leu despues ku kolonialismo, de jure, a kaba, i ta biba komo un kondishon mental yamá colonial mentality. Awe, e problema mas grandi no ta menospresio di Hulanda sino e manera ku nos ta anda ku otro i apliká colonial mentality i character assasination kontra otro. Ta di lamentá kon tiki atenshon nos ta duna salú mental, pasombra e kondishon mental ku mi a menshoná ta algu ku nos mester ban rekonosé i trata.
Willemstad, Kòrsou
Fuentenan: Archivo Nashonal Kòrsou
Alex David Rosaria Blog 