
Mi a primintí para ketu na dies fecha importante durante 2023.1 Mi ta start ku 75 aña Promé Konferensia di Mesa Rondó (RTC): “deliberashon entre teritorionan Ulandes pa yega na un Reino nobo”. Despues lo mi trata e aspekto legal di e RTC. Awe mi ta trese e konteksto kolorido i kontroversial rônt di e RTC na kua a dediká poko atenshon.
Introdukshon
Na 1923 Kòrsou ta entregá e promé petishon pa outonomia na Ulanda. Sinembargo e proseso di outonomia ta start na 1942 ora Reina Wilhelmina anunsiá ku kolonianan lo haña mas di bisa. Aki a instalá vários komishon pa delineá e direkshon konstitushonal nobo. E protagonista tabata dr. Moises Frumencio da Costa Gomez (Dòktor) di Curaçaosche Rooms Katholieke Partij (CRKP).
Bataya religioso
Asina anunsiá ku e RTC lo ta na sèptèmber 1947, pelea ta start pa motibu di afiliashon religioso. Tabatin un preshon pa no nombra hopi katóliko pasombra nan ta “ménos desaroyá”. Korant no-Katoliko i pro-Partido Demokrat (DP) Beurs- en Nieuwsberichten ta alimentá e preshon, mientras Amigoe di Curaçao, katóliko i pro-CRKP tabata kontra. Finalmente, Katólikonan ta haña ménos representante ku no-Katólikonan.
Kuchú riba mesa
DP ta start tempran ku ponementu di pia pa Dòktor. Efraim Jonckheer, lider Protestant di DP i ganadó di elekshon na 1945, a mira kon Dòktor -intelektualmente superior i ku konosementu vasto di ‘politiek Den Haag’- tabata haña tur mérito pa e kambionan na kaminda. Pakolmo e relashon entre Dòktor i su partido CRKP a deteriorá. Dòktor tabata mas envolví ku Komité di Pueblo (KdP) ku tabata pinta pa bira un partido. Jonckheer tabata sa ku si Dòktor lanta un partido, e lo ta un menasa grandi. DP a pone kuchú riba mesa bisando ku si “Ulanda no rekonosé nos outonomia, e lo bandoná e RTC.”
Delegashon Antiano
Despues di múltiple intento, Staten riba 2 desèmber 1947 a akordá e siguiente delegashon. Pa Kòrsou: Dòktor (CRKP), Efraim Jonckheer, Stephanus van der Meer (DP), i Alex Curiel (bankero serka Maduro’s & Curiel’s Bank, sin partido). Amigoe di Curaçao den un atake feros ta yama Curiel: [vertegenwoordiger van] een langzaam uitstervende Joodse aristocratie [..] die ééns drieduizend en nu nog maar nauwelijks vijfhonderd leden telt”. Hopi tampoko a lubidá ku anteriormente Curiel tabata den Korte pa hasi negoshi ku Alemania Nazi, loke tabata kontra di Regeling Rechtsverkeer in Oorlogstijd. Pa Aruba tabatin: Cornelis Eman, Juan Yrausquin (Arubaanse Volkspartij). Boneiru: Lodewijk Gerharts (sin partido). Islanan Ariba: William Plantz (sin partido). Dr. Willem de La Try Ellis konsiderá e mihó hurista yu di tera ku a hasi hopi trabou preparatorio pa nos pais tokante RTC, a keda inkluí den delegashon Ulandes ya ku aki e no tabata balorá. Apertura RTC ta keda fihá via KB pa 21 yanüari 1948.
Un mayoria di delegashon Antiano ta yega RTC lat
Miembronan Plantz, Irausquin, Eman, van der Meer i Jonckheer a tuma un ruta largu i kostoso pa yega Ulanda. Algun a bai New York 14 yanüari i otronan 17 janüari. Despues di algun dia nan a kue e barku Queen Mary bai Southhampton, Inglatera i kontinuá pa Londen. Aya nan no por a haña buelo pa Ulanda. Dòktor i Curiel ku si tabata na Ulanda, a logra posponé e RTC pa warda riba esnan na Londen. Finalmente e sinku miembronan ta ‘charter’ un avion pa Schiphol riba 23 di yanüari apesar ku KLM a pone un avion disponibel. Gerharts ku a tuma un ruta direkto a sali 17 yanüari i yega Ulanda riba 19 yanüari! Apertura RTC ta 27 yanüari 1948.
Fiesta te mardugá
Curiel a preferá keda apart den un ‘suite’ luhoso. Ademas, e a bai e a barka dos Buick nòps nòps for di Kòrsou p’e usa apesar ku tabatin outonan luhoso na disposishon di e delegashon. Hopi a desaprobá su komportashon, ounke supuestamente e mes lo a paga su gastunan (èkstra). Tambe a bin dilanti ku miembronan di delegashon lo tabata bishitá famia na lugá di traha i asta un lo a bai keda serka amigunan den un otro siudat. E yu di tera, dr. de la Try Ellis a keda den un kamber modesto den e restaurant-hotèl vegetariano Pomona. Pa kolmo, a raportá fiestamentu di nos delegashon, inkluso unu te mainta. Segun un korant: “Curaçao fuifde tot half vijf”.
‘Walkout’
Despues di vários seshon tras di porta será, riba 16 di febrüari 1948 a tene e promé reunion públiko. Van der Meer papiando tambe na nòmber di Eman, Yrausquin i Jonckheer ta bisa ku no a sigi e mandato di Staten i a bandoná sala. Da Costa Gomez i Gerharts ta kritiká e desishon aki. Riba 27 di febrüari Jonckheer, van der Meer i Yrausquin ta bandoná Ulanda. Segun Dòktor ta na mesa ta solushoná kos.
DP ta denunsiá Ulanda i Venezuela ke aneksá islanan ABC
Despues di a bandoná e RTC, DP ta pidi Nashonnan Uní i Union Panamérikano (PAU) antesesor di Organisashon di Estadonan Amérikano pa kondená Ulanda. Esakinan no ta prosperá. Hopi hende a desaprobá e akshon di traishon di DP. Venezuela a tuma bon nota di e petishonnan di DP i durante un enkuentro di PAU (30 mart-2 mei 1948) ta deklará ku e islanan ABC ta pertenesé na teritorio Venezolano.
Alegria pa Dòktor, desapunto pa Jonckheer
E RTC ta tèrminá 18 di mart 1948. A logra inkluí tur punto di Antia i a bai di akuerdo ku 17 moshon i resolushon. Dòktor a haña espasio ku baimentu di e miembronan malkontentu pa elaborá riba su vishon pa un Reino nobo. E aktitut di DP a pone Dòktor su popularidat krese na Kòrsou. Poko despues di e RTC e ta lanta Partido Nashonal di Pueblo ku un aña despues ta gana elekshon, i asina propiná DP su promé derota elektoral.
Willemstad, Kòrsou
Funte: Nationaal Archief Curaçao; Beurs- en Nieuwsberichten, 4 augustus 1947; Beurs- en Nieuwsberichten, 2 december 1947; Amigoe di Curaçao, 18 december 1947; Dr. Kasteel, A. “De Staatkundige Ontwikkeling der Nederlandse Antillen (1956)” Elsevier Weekblad, Algemeen Handelsblad 26 januari 1948; “Negen Mannen en een Vraagteken”, maart 1948; De Surinamer, 2 maart 1948
Alex, risibí un gran saludo i komplimènt pa bo artikulonan. Partikularmente esaki i otronan ku lo sigui den marko di bo intenshon pa presentá públiko informashon tokante sierto eventonan históriko de transkurso di 2023 tin balor agregá grandi. Lo ta bale la pena pa na final kompilá nan den un publikashon históriko i apoyá mas enbestigashon históriko den e kuadro mas grandi di kultura/historia polítiko di e sosiedatnan Karibense-Hulandes. Maske ta ‘for the sake of posteriority’. Kordialmente, Roland Antonius
LikeLike
Danki pa bo mensahe Roland. Mi tin komo plan un publikashon, kisas pa 2025. Mientras tantu mi ta mandabo e mas resien publikashon tokante 50 aña estatua Dòktor. https://alexdavidrosaria.wordpress.com/2023/02/08/estatua-doktor-ta-kumpli-50-ana/
Saludo
LikeLike