Kaida di Afghanistan i posibel konsekuensianan

Afghanistan ta den man di Taliban i den krísis. Su bisiñanan, Sentral Asia i hinter mundu lo sinti e konsekuensianan. Kon a yega aki i kua ta e posibel senarionan awor ku Taliban tin kòntròl?

“Time-line 1989- 15 ougùstùs 2021

1989: Union Soviétiko (USSR) ku a invadi Afghanistan na 1979 pa sostené e komunistanan Afghano, no ta logra i ta bati retirada.

1994: Gruponan Afghano i Pakistaní ku a kore ku USSR esta “mujahideen”ta lanta Taliban pa kaba ku korupshon.

1996: Despues di un guera di 2 aña Taliban ta kontrolá Afghanistan i ta instituí un maneho di Islam Sunni fundamentalista i represivo. Solamente Pakistan, Saudia Arabia i Emiratonan Árabe Uní (tur ta Sunni) ta rekonosé Taliban.

2001: Atakenan “9-11” di al-Qaida ta keda planeá i dirihí for di Afghanistan pa Osama bin Laden.

2001: Vengando e atake di ‘9-11’, Merka ta start ‘war on terror’ i intervení eksitosamente na Afghanistan i desmantelá al-Qaida i kita poder di Taliban.

2009: Invashon Merikano na 2003 di Iraq ta desviá atenshon militar na Afghanistan i Taliban ta re-agrupá. Merka ta manda trupa èkstra.

2011: Merka ta mata bin Laden ku pa 10 aña a haña refugio na Afghanistan i Pakistan. Ta bin kambio di strategia i un plan di invershon, desaroyo i demokrasia ta subi mesa.

2014: Obama ta anunsiá retirada na 2016 di trupanan.

2017: Presidènt Trump ta bisa ku Merka no tei pa “nation building pero pa mata terorista”. E ta pro pa sali for di Afghanistan, pero ta atvertí pa Merka no drenta un aventura di un retirada mal planiá.

2021: Presidènt Biden ta anunsiá retirada di Merka pa 11 sèptèmber awor. Un pa un, provinsianan di Afghanistan ta pasa pa Taliban. Presidènt di Afghanistan ta hui, e embahada di Merka ta keda evakuá i Taliban ta kue poder.

Mapa di Afghanistan i alrededor

Posibel senarionan

China tin frontera ku Afghanistan i ta alèrt pasombra Taliban ta sostené e minoria Musulman (Sunni) Uyghurs den nan lucha pa outonomia di China. Tambe China a invertí kuantiosamente den Uzbekistan, Tajikistan, Kyrgyzstan, Kazakhstan i Turkmenistan. China no ta tolerá ku problemanan di Afghanistan por peligrá su invershonnan na Sentral Asia. Luna pasá un bòm di Taliban-Pakistaní a mata 9 Chines na Pakistan.

Uzbekistan, Turkmekistan i Tajikistan ku tin frontera ku Afghanistan ta spera ku Taliban lo sòru pa e konfliktonan na Afghanistan no krusa frontera. Ademas, pa nan ta importante pa kontené aktividatnan di ISIS na frontera i redusí trafikashon di heroina (siendo Afghanistan e produktor mas grandi di heroina na mundu). Komplikando e asuntu ta e milisianan anti-Taliban (poko disipliná) étniko Uzbek, Tajik i Turkmen na ámbos banda di frontera ku por destabilisá hinter Sentral Asia, prinsipalmente si Merka duna nan sosten. Tuma nota ku e gruponan anti-Taliban aki a yuda Merka na 2001 pa derotá Taliban.

Iran, un pais Muslim Shia, no ta gusta Taliban i no a lubidá ku na 1998 Taliban a mata 8 diplomátiko Iraní. E problema inmediato di mas grandi ta ku e frontera Iraní-Afghano no ta protehá sigur awor ku Iran ta debilitá finansieramente pa e sanshonnan di Merka. Hopi Afghano ku drenta Iran lo sigi move pa Turkia i posiblemente Oropa. Iran a konstruí un muraya na su frontera ku Turkia.

Pakistan den pasado a sostené Taliban Afghano pa forma un aliansa kontra di India, su enemigu mortal. Luna pasá Afghanistan a akusá Pakistan di a laga miles di Taliban Pakistaní bin djòin esnan na Afghanistan. Ku Taliban na mando na Afghanistan, Pakistan su prekupashon ta fluho di refugiado. Tambe, ku Taliban Pakistaní, empoderá pa e viktoria na Afghanistan, por destabilisá Pakistan, un pais nuklear. Pakistan ta e piesa mas instabil den e krísis aki.

Rusia tin un aliansa militar ku Tajikistan i ya a risibí petishon pa asistensia ku fluho di refugiado na frontera Tajik-Afghano. Rusia no tin frontera ku Afghanistan a bisa kaba di no ta bai permití ku su seguridat ta keda peligrá.

Opviamente ta muchu tempran pa konkluí kiko lo pasa. Mundu ta premirá un krisis di marka mayó: derechi humano, refugiado i pandemia di COVID. Tin speransa chikí pa un transishon na òrdu.

Merka lo mester lembe su heridanan. Esaki ta un sla pa su kredibilidat i hustifikashon di su akshonnan fo’i 2001 na Afghanistan. Loke kisas ya por konkluí ta ku no por imponé balornan moral, religioso, polítiko ni di demokrasia riba otronan. En todo kaso China ya a yama Merka su polítika inferior kompará ku e polítika Chines di no-intervenshon.

Willemstad, Kòrsou

Author: alexdavidrosaria

Alex Rosaria is from Curaçao. He has a MBA from University of Iowa. He was Member of Parliament, Minister of Economic Affairs, State Secretary of Finance and United Nations Development Programme Officer in Africa and Central America. He is an independent consultant active in Asia and the Pacific.

2 thoughts on “Kaida di Afghanistan i posibel konsekuensianan”

  1. Danki pe informashon! Mi ta mas kompleto awo.

    On Sun, Aug 15, 2021, 23:15 Alex David Rosaria Blog wrote:

    > alexdavidrosaria posted: ” Afghanistan ta den man di Taliban i den un > krísis. Pero tambe su bisiñanan, Sentral Asia i hinter mundu lo sinti e > konsekuensianan. Kon a yega aki i kiko ta e posibel senarionan awor ku > Taliban ta den kòntròl? “Time-line 1989- 15 ougùstùs 202” >

    Like

Leave a Reply

Fill in your details below or click an icon to log in:

WordPress.com Logo

You are commenting using your WordPress.com account. Log Out /  Change )

Facebook photo

You are commenting using your Facebook account. Log Out /  Change )

Connecting to %s

%d bloggers like this: